Phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí: Có hủy văn bản công chứng?
Trong thực tiễn giao kết hợp đồng có công chứng, không ít trường hợp sau khi ký kết, một bên mới nhận ra rằng văn bản công chứng đã làm phát sinh những nghĩa vụ mà họ không hề mong muốn hoặc không dự liệu tại thời điểm xác lập giao dịch. Khi đó, vấn đề đặt ra là liệu hợp đồng có thể bị tuyên vô hiệu và văn bản công chứng có bị hủy hay không nếu chứng minh được việc phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí.
>>> Xem thêm: Người dân cần lưu ý gì khi thực hiện giao dịch tại văn phòng công chứngtheo quy định pháp luật?
📌 Phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí là gì trong giao dịch công chứng?
Phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí được hiểu là trường hợp sau khi hợp đồng được ký kết và công chứng, một bên phải thực hiện các nghĩa vụ mà không phù hợp với ý chí thực sự của họ tại thời điểm giao kết, hoặc vượt ra ngoài phạm vi mà họ tin rằng mình đã cam kết.
Tình trạng này thường xuất hiện khi:
Nội dung hợp đồng diễn đạt không rõ ràng, dễ hiểu sai;
Người ký không nhận thức đầy đủ hậu quả pháp lý của giao dịch;
Có sự nhầm lẫn giữa các loại nghĩa vụ dân sự khác nhau;
Ý chí của người ký không được thể hiện đúng trong văn bản công chứng.
Trong các trường hợp này, việc phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí có thể trở thành căn cứ xem xét tính hợp pháp của giao dịch.
⚖️ Ý chí tự nguyện – nền tảng hiệu lực của hợp đồng công chứng
Theo Bộ luật Dân sự 2015, một trong những điều kiện có hiệu lực của giao dịch dân sự là ý chí tự nguyện của các bên. Ý chí này phải được hình thành một cách tự do, không bị nhầm lẫn, lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép.
Đối với hợp đồng được công chứng, văn bản công chứng có giá trị chứng cứ và giá trị pháp lý cao. Tuy nhiên, giá trị này không loại trừ khả năng giao dịch bị vô hiệu nếu chứng minh được rằng hợp đồng đã làm phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí ban đầu của người ký.
Do đó, công chứng không đồng nghĩa với việc ý chí của các bên luôn được phản ánh chính xác trong hợp đồng.
🧩 Phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí có phải là căn cứ hủy văn bản công chứng?
🔍 Giao dịch có thể bị vô hiệu khi nghĩa vụ phát sinh trái với ý chí ban đầu
Theo quy định của Bộ luật Dân sự, giao dịch dân sự có thể bị tuyên vô hiệu nếu:
Ý chí của chủ thể bị sai lệch tại thời điểm giao kết;
Nghĩa vụ phát sinh không phù hợp với mục đích ban đầu của giao dịch;
Nếu biết trước nghĩa vụ đó, chủ thể đã không xác lập hợp đồng hoặc xác lập với nội dung khác.
Trong trường hợp này, phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí được xem là biểu hiện của việc ý chí tự nguyện không được bảo đảm, từ đó làm ảnh hưởng đến hiệu lực của giao dịch và văn bản công chứng kèm theo.
⚠️ Phân biệt phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí với rủi ro thông thường của giao dịch
Không phải mọi nghĩa vụ bất lợi đều được coi là phát sinh ngoài ý chí. Thực tiễn giải quyết tranh chấp cho thấy cần phân biệt:
Nghĩa vụ phát sinh từ rủi ro đã được dự liệu hoặc có thể dự liệu;
Nghĩa vụ phát sinh do nội dung hợp đồng không phản ánh đúng ý chí thật sự của người ký.
Chỉ trong trường hợp thứ hai, Tòa án mới có cơ sở xem xét hủy văn bản công chứng do phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí.
🏛️ Thủ tục hủy văn bản công chứng khi phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí
📄 Văn phòng công chứng không có thẩm quyền tự hủy văn bản
Theo Luật Công chứng 2014, tổ chức hành nghề công chứng không được tự ý hủy văn bản công chứng đã được lập hợp pháp. Ngay cả khi có tranh chấp liên quan đến việc phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí, việc hủy chỉ được thực hiện:
Theo thỏa thuận hợp pháp của các bên (trong phạm vi luật cho phép); hoặc
Theo bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật của Tòa án.
⚖️ Khởi kiện yêu cầu Tòa án tuyên giao dịch vô hiệu
Người cho rằng mình bị phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí có quyền:
Khởi kiện yêu cầu tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu;
Đề nghị hủy văn bản công chứng có liên quan;
Yêu cầu giải quyết hậu quả pháp lý phát sinh.
⏳ Thời hiệu khởi kiện là 02 năm kể từ ngày người đó biết hoặc phải biết quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm.
📚 Hậu quả pháp lý khi hủy văn bản công chứng
Khi giao dịch bị tuyên vô hiệu do phát sinh nghĩa vụ, hậu quả pháp lý được giải quyết theo Điều 131 Bộ luật Dân sự 2015, bao gồm:
Các bên hoàn trả cho nhau những gì đã nhận;
Bên có lỗi làm sai lệch ý chí phải bồi thường thiệt hại (nếu có);
Văn bản công chứng không còn giá trị pháp lý để làm căn cứ thực hiện nghĩa vụ.
📝 Lưu ý thực tiễn để tránh phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí
Để hạn chế rủi ro, các bên khi ký hợp đồng công chứng cần:
Đọc kỹ và yêu cầu giải thích rõ mọi nghĩa vụ phát sinh;
Đảm bảo nội dung hợp đồng phản ánh đúng mục đích giao kết;
Chủ động trao đổi với công chứng viên khi có điều khoản chưa rõ ràng;
Không ký hợp đồng chỉ dựa trên sự tin tưởng hoặc thỏa thuận miệng.
Việc kiểm soát nội dung hợp đồng ngay từ đầu là biện pháp hiệu quả nhất để tránh tranh chấp về sau.
✅ Kết luận
Phát sinh nghĩa vụ ngoài ý chí là dấu hiệu quan trọng cho thấy ý chí tự nguyện của chủ thể có thể đã bị sai lệch tại thời điểm giao kết hợp đồng. Trong những trường hợp này, giao dịch dân sự và văn bản công chứng liên quan có thể bị Tòa án xem xét hủy bỏ nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên. Việc hiểu đúng giá trị pháp lý của công chứng và kiểm soát chặt chẽ nội dung hợp đồng là chìa khóa để bảo đảm an toàn pháp lý trong mọi giao dịch dân sự.
Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay vớiVăn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!
Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.
Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.
Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
Sao y chứng thực giấy tờ, tài liệu
